Theo
thời gian, số lượng các bộ cồng chiêng ngày một ít đi vì hư hỏng. Nghệ nhân
chỉnh chiêng đã hiếm, thế hệ tiếp nối càng khan hiếm hơn, chính vì thế những
nghệ nhân chỉnh chiêng trẻ được ví như "của quý" của dân làng.
Anh
Rơ Châm Van, dân tộc Jrai, sống tại làng Bồ 1, xã Ia Yok, huyện Ia Grai (Gia
Lai) là con trai của một nghệ nhân chỉnh chiêng nổi tiếng trong vùng. Anh Rơ
Châm Van dù chỉ mới 31 tuổi nhưng đã có nhiều năm kinh nghiệm trong việc chỉnh
chiêng. Nhiều bộ cồng chiêng quý trong vùng bị hư hỏng, lạc tông đều được anh
chỉnh sửa miễn phí.
Thông
thường chiêng hỏng được anh Van gõ từ chính giữa xoay vòng theo chiều kim đồng
hồ cho đến vòng ngoài cùng của chiêng. Chỉ với 1 chiếc dùi nhỏ, cùng đôi bàn
tay khéo léo và một tâm hồn nhạy cảm với âm thanh, anh Rơ Châm Van đã thổi hồn
cho những chiếc chiêng lệch nhịp, lạc tông được hồi sinh trở lại.
Là
một trong những người trẻ nhất trên địa bàn tỉnh Gia Lai biết chỉnh chiêng, anh
Van tâm sự: Tôi say mê công việc này từ bé, khi được hàng ngày ngồi xem cha tôi
tỉ mỉ gõ, nắn từng chiếc cồng, chiếc chiêng cũ để hòa âm cùng dàn nhạc. Tôi
thường xuyên cùng các già làng chỉ dạy cho các em trong làng đánh cồng chiêng
và mong muốn có nhiều bạn học việc chỉnh chiêng để có thế hệ kế cận. Nếu không
chỉnh được chiêng, tiếng lạc tông, lạc nhịp thì bài cồng chiêng không còn hay
nữa.
Hiện
trên địa bàn tỉnh Gia Lai có hơn 5.000 bộ cồng chiêng, trong đó khoảng 1
ngàn bộ cồng chiêng quý, được người dân gìn giữ qua nhiều đời. Dù là những nghệ
nhân biểu diễn cồng chiêng chuyên nghiệp nhưng đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây
Nguyên không thể tự sản xuất ra cồng chiêng mà những bộ chiêng ngày nay thường
là các loại chiêng có tuổi đời vài chục, thậm chí vài trăm năm. Theo thời gian,
chúng bị hao mòn, cũ kỹ, hư hỏng và có nhiều bài cồng chiêng không truyền cảm
vì âm thanh phô, lạc nhịp. Bởi vậy, vai trò của những nghệ nhân chỉnh chiêng
trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc là rất quan trọng.
Vấn
đề này cũng được các nhà nghiên cứu văn hóa Tây Nguyên đặc biệt quan tâm, bởi
cồng chiêng là linh hồn của văn hóa Tây Nguyên. Trăn trở về vấn đề này, ông
Nguyễn Quang Tuệ, Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và
Du lịch tỉnh Gia Lai cho hay: Các bộ cồng chiêng tại Tây Nguyên được xem như
tài sản vô giá của dân làng. Khi mua về, nó chỉ mới là tài sản chứ chưa phải là
nhạc cụ, vì thế rất cần những bàn tay, khối óc của các nghệ nhân chỉnh chiêng.
Vai trò của họ không thể thiếu trong việc bảo tồn văn hóa cồng chiêng, có thể
nói rằng không có họ thì không có nghệ thuật cồng chiêng.
Với
những nghệ nhân chỉnh chiêng, cồng chiêng hư hỏng như chính người thân của mình
đau ốm. Như một bác sĩ chữa bệnh cho cồng chiêng, họ chỉ muốn tiếng cồng, tiếng
chiêng được khỏe, được ngân vang cùng âm thanh đại ngàn để chứng tỏ cộng đồng
người dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên luôn vui tươi, khỏe mạnh. Để gìn giữ được
nghề, họ sẵn sàng bỏ thời gian, công sức để truyền dạy cho thế hệ tiếp theo.
Nghệ nhân Ksor Siơh (thứ hai từ phải sang), dân tộc Jrai,
sinh năm 1958, làng Kly, thị trấn Nhơn Hòa, huyện Chư Pưh (Gia Lai) là nghệ
nhân chỉnh chiêng có tiếng ở Tây Nguyên.
Điển
hình trong đó có nghệ nhân Ksor Siơh, dân tộc Jrai, sinh năm 1958, làng Kly,
thị trấn Nhơn Hòa, huyện Chư Pưh (Gia Lai). Ông là người “say nghề” chữa bệnh
cho cồng chiêng từ khi còn trẻ. Mấy chục năm làm nghề, đến nay nghệ nhân Ksor
Siơh vẫn giữ nguyên vẹn tình yêu như máu thịt đối với những chiếc cồng chiêng
của dân tộc mình.
Mân
mê từng chiếc chiêng như thể đứa con mình, nghệ nhân Ksor Siơh kể lại những lần
thức trắng đêm để cố chỉnh lại tiếng cho những chiếc chiêng hỏng, hay những lần
lặn lội đường xa đến tận buôn làng có chiếc cồng hỏng để kịp thời “chữa bệnh”
cho chúng. Ông chỉ mong có những lớp thanh niên kế cận nhưng việc đó là rất
hiếm hoi.
Nghệ
nhân chỉnh chiêng Ksor Siơh tâm huyết: “Tôi nghĩ nếu có bạn trẻ nào đó đam mê
về chỉnh chiêng thì tôi sẽ bỏ hết thời gian công sức ra truyền nghề. Vì bây giờ
nếu không có ai chỉnh chiêng, coi như bộ chiêng đó phải bỏ đi. Điều đó đồng
nghĩa với việc văn hóa dân tộc sẽ bị mai một, quên lãng”.
Ngoài
việc chỉnh chiêng cho bà con dân làng gần xa, nghệ nhân Ksor Siơh cũng thường
xuyên tổ chức các lớp dạy cồng chiêng, dạy chỉnh chiêng để truyền kinh nghiệm
cho thế hệ con cháu giữ lấy văn hóa dân tộc.
Nghề
chỉnh chiêng không phải học là được, mỗi nghệ nhân phải có sự đam mê và năng
khiếu trong thẩm thấu âm nhạc, nên từ trước đến nay, nghệ nhân chỉnh chiêng
luôn được xem là “báu vật” của cộng đồng dân làng. Việc bảo tồn và phát huy giá
trị văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên - Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại
trong suốt thời gian qua có sự đóng góp không nhỏ của số ít những nghệ nhân
chỉnh chiêng trên địa bàn tỉnh Gia Lai.